1. امام شناسى ولایت

یکى از ابعاد معارف روزه ، امام شناسى است . آیا به این نکته اندیشیده اید که چرا در ماه رمضان ، در بسیارى از دعاها سخن از امام زمان (عج ) است : و چرا در شب قدر مستحب است که مومنان بیشتر دعاى فرج بخوانند؟

هنگامى که از امام باقر (علیه السلام) پرسیدند که آیا شما شب قدر را مى شناسید؟ پاسخ دادند: وکیف لا نعرف و الملائکه یطوفون بنا (1)چگونه آن را نمى شناسیم در حالى که فرشتگانى که آن شب نازل مى شوند، به طواف وجود ما مى پردازند. بنابراین در ماه رمضان باید به مساله امام شناسى توجه شود.

عمار مى گوید: امام صادق (علیه السلام) همواره مى فرمود: من مات و لیس له امام مات میت جاهلیة کفر و شرک و ضلالة .(2)در خطبه آخر شعبان معروف پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است : یا على ... و اختارنى للنبوة و اختارک للامامة .(3)

در یکى از کتب حدیثى آمده است : مردى از بیابان ، به دیدار رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شتافت و آنگاه که وارد مسجدالنبى شد اول به امیرالمومنین (علیه السلام) سلام داد، سپس به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) حاضران از کار آن مرد خندیدند، او به آنان گفت : من از پیامبر (صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمود: من شهر علم و دانشم و على درب ورود به آن است و هر کس که خواست بدان وارد شود از در آن داخل گردد و من هم طبق آن عمل کردم. (4)

2. ورع 

یکى از معارف روزه ، ورع پارسایى است . ورع و پارسایى باعث افزایش پاداش روزه دار و عامل افزایش کمالات روزه مى باشد. وقتى رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آستانه ماه رمضان خطبه اى خواند همگان را به رعایت بیش از پیش دستورات خداوند و حف0حرمت این ماه فرا خواند، امیرالمومنین (علیه السلام) که در آن جلسه حضور داشت ، از جاى برخاست و پرسید: بهترین عمل در این ماه چیست ؟

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: برترین عمل در این ماه ، پارسایى و تقوا پیشه کردن و چشم پوشى از آنچه خداوند حرام کرده ، مى باشد.(5)

پارسایى یکى از نشانه هاى انتظار راستین نیز مى باشد. امام صادق (علیه السلام) فرمود: کسى که دوست دارد از اصحاب امام زمان (علیه السلام) به شمار آید، باید انتظار بکشد، ورع و پارسایى پیشه نماید و متخلق به اخلاق ستوده شود.(6)

ورع آن است که آدمى براى دورى و اجتناب از محرمات حتى از موارد مجاز و شبهه ناک نیز استفاده نکند.(7)

در کتاب تهذیب و نیز در کتاب من لا یحضره الفقیه آمده است : هنگامى که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنید زنى به کنیز خود ناسزا مى گوید، طعامى خواست ، وقتى فراهم شد، به آن زن گفت : بخور. زن گفت من روزه دار هستم . پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: چگونه روزه دار هستى که فحاشى مى کنى ؟! روزه ، فقط امساک از آب و غذا نیست ؛ لذا مریم مقدس حتى از گفتن سخنان عادى در دفاع از خود به خاطر روزه اجتناب کرد و گفت من روزه دار هستم : انى نذرت للرحمن صوما.(8)

 3. انفاق

یکى از اعمال مورد توجه ماه مبارک رمضان ، انفاق جهاد مالى است. در خطبه معروف پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره اعمال روزه داران فرمود: هر کسى در این ماه ، فریضه اى چه مالى و چه غیر آن ادا کند پاداش هفتاد برابر اداء در سایر ماه ها را دریافت مى دارد.

روزه دار در ماه رمضان ، همواره با ذکرهایى سر و کار دارد که به یاد نیازمندان بودن به ویژه به فکر مستضعفان جامعه بودن را تداعى مى کند او همه روزه به این دعا مترنم است که : اللهم اعن کل فقیر؛ خدایا فقرا را دستگیرى کن ، اللهم اشبع کل جائع ؛ خدایا همه گرسنگان را سیر کن ، اللهم اکس کل عریان ؛ خدایا همه برهنگان را بپوشان ، اللهم اقض دین کل مدین ؛ خداى قرض همه قرض داران را ادا کن ، اللهم اشف کل مریض ؛ خدایا همه بیماران را شفا بده ، اللهم رد کل غریب ؛ خداى همه مسافران را به وطن برسان ، اللهم فک کل اسیر؛ خدایا همه اسیران را از اسارت رهایى ببخش . 

4. تحصیل دانش

یکى از معارف روزه ، تحصیل دانش و توجه به اهمیت علم است . در شب هاى قدر برترین عمل ، پرداختن به مذاکره علمى است . مطرف مى گوید که از ابن عباس شنیدم که مذاکره علمى در شب قدر، برتر از احیا آن شب است .

حدیث : اول ما خلق الله القلم (9)؛ به تنهایى ارزش و اهمیت دانش اندوزى را اثبات مى کند.

5. عفو و گذشت

یکى از معارف روزه عفو و گذشت از خطاهاى دیگران در مدار معقول و مجاز است . بر این اساس در دعاى جوشن کبیر که در ماه مبارک ، بویژه در شب هاى قدر قرائت آن توصیه شده است ، مى خوانیم : یا خیر الغافرین ، یا غافر الخطیئات ، یا غافر الخطایا، یا غافر الذنب یا قابل التوب ، یا غافر من استغفره ، یا غافر یا ساتر، اللهم انى اسئلک باسمک یا عفو یا غفور و اللهم انى اسئلک باسمک یا ستار یا غفار.

یکى از عوامل ترفیع درجه روزه ، عفو و اغماض و گذشت است ؛ عفو و گذشت در این ماه ارزش بسیار و اهمیت ویژه اى دارد. اغماض در پرتو نادیده انگاشتن برخى از نامهربانیها و خطاهاى دیگران ، بهتر مى تواند تجلى خویش را باز یابد.

امیرالمومنین (علیه السلام) فرمود:(10) شریفترین عملکرد انسان بزرگوار، تغافل او از خطاها و نامهربانى هاى دیگران است . همچنین آن حضرت در جاى دیگر فرمود:(11) ارزشمندترین اخلاق آدم بزرگوار، نادیده گرفتن خطاهایى است که با خبر است .

و نیز فرمود: (12) نیمى از خردمندى ، تحمل ، و نیمى دیگر تغافل است .

باز آن حضرت فرمود:(13) چشم پوشى از خطاها پیشه کن ، تا کارهایت به وجه احسن و خوب پیش رود. همچنین آن حضرت در جاى دیگر فرمود: (14)کسى که از بسیارى از آگاهى ها چشم پوشى نکند، زندگى او از لذت بدور مى ماند.

ماه رمضان ، ماه عفو، اغماض و گذشت است ؛ بنابراین چشم پوشى و تغافل باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در خطبه آخر ماه شعبان ، تاکید فراوان نمود تا روزه داران در این ماه بیشتر اهل عفو و اغماض باشند.

امام صادق فرمود: (15) رسول خدا هیچگاه با بندگان خداوند راست تر از عقل و قدرت درک آنان صحبت نمى کرد؛ زیرا آن حضرت خود فرمود: ما گروه پیامبران ماموریم که با مردم در سطح عقل و قدرت فهم و درک آنان صحبت کنیم .

ما سلسله پیامبران همچنانکه مامور به اقامه و بر پا داشتن واجبات شده ایم ، ماموریت یافتیم که با مردم با عفو و مدارا رفتار کنیم .(16)

همچنین آن حضرت فرمود:(17) مروت ما، خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) عفو و گذشت است نسبت به کسانى که بر ما ظلم کرده اند، و عطا و بخشش به کسانى است که ما را از حقمان محروم نموده اند.

پی نوشت ها:

1. نورالثقلین : ج 4، ص 630؛ تفسیر المیزان : ج 20، ص 437.

2. بحار الاءنوار، ج 72، ص 134.

3. همان ، ج 96، ص 341.

4. ر.ک : العاملى النباظى ، الصراط المستقیم ، ج 2، ص 20، طبع مکنبة المرتضویه .

5. بحار الاءنوار، علامه مجلسى ، ج 96، ص 359.

6. مستدرک سفینة البحار: ج 6، ص 184، ماده صحب .

7. ر.ک : صدوق ، معانى الاءخبار، ص 252.

8. ر.ک : صدوق ، معانى الاءخبار، ص 252.

9. ر.ک : راغب ، مفردات ، ماده سلم .

10. غرر الحکم ، شماره 3256.

11. نهج البلاغه : حکمت شماره 222.

12. همان ، شماره 2378.

13. همان ، شماره 4570.

14. غرر الحکم ، شماره 9149.

15. اصـول کـافـى ، ج 1، ص 23، و ج 8، ص 268؛ فـى المـحاسن ، ص 149، ـ الاءمالى ، ص 419، فى نحف العقول ، ص 37.

16. امالى طوسى ، ج 2، ص 135.

17. نحف العقول ، ص 38 ـ فى الامالى ، ص 289.